قم

شهر رونق و اعتبار خود را از گنبد طلایی می گیرد که درخشش آن در اثر تابش اشعه های سوزان خورشید راه حرم را به مسافران و رهگذران نشان می دهد. این گنبد طلایی از آن مرقد حضرت معصومه (ع) است که در وسط شهر قم قرار گرفته است. شهرستان قم در ارتفاعی بين 800 متر در حاشيه کوير تا 1300 متر در مناطق کوهستانی از سطح دريا قرار دارد. این شهر دارای آب و هوای گرم و نیمه خشک است، از این رو تابستان‌هایش بسیار گرم و زمستان‌هایی بسیار سرد و خشک دارد. قم در ابتدا محل جمع شدن آب بوده است و هیچ رهگذری برای عبور نداشته است. در زبان عربی به جمع شدن آب «قمقم» گویند؛ از این رو است که نام شهر نیز قم گذاشته شده  است. براساس مدارک و شواهد سابقه شهر قم به دوران ساسانی بازمی گردد اما مهم ترين رويداد تاريخی قم ، اسلام آوردن مردم آن و پذيرش تشيع بوده است. اين شهر در سال 23 هجری به دست ابوموسی اشعری فتح شد. از اين تاريخ به بعد شهر قم به شهر اهل بيت و قمی ها به شيعه متعصب شهره شدند. پس از پذيرش اسلام و تشيع از سوی مردم قم، سرنوشت سازترين رخداد تاريخ قم، آمدن حضرت معصومه به اين شهر بوده است. در دوره‌ سلجوقیان‌ نیز تصدی‌ امور مهم‌ فرمانروایان توسط‌ دانشمندان قمی،‌ در عمران‌ و ترقی‌ شهر قم‌ مؤثر واقع شد اما در نتیجه حمله‌ مغول،‌ این شهر به کلی‌ ویران شد. پس‌ از گرایش‌ برخی فرمانروایان مغول به‌ اسلام‌ شهر قم‌ دوباره مورد توجه ‌قرار گرفت. این‌ شهر در دهه‌های‌ پایانی‌ قرن‌ هشتم‌ هجری قمری، مورد تهاجم‌ تیمور گورکانی‌ قرار گرفت‌ و مردم‌ شهر قتل‌ عام‌ شدند. در دوره صفویان، قم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شد و به تدریج رو به شکوفایی نهاد اما در نتیجه حمله افغان‌ها به مرکز ایران و پایان سلسله صفویان، این شهر صحنه نبرد میان مردم و مهاجمان شد و مورد تاخت و تاز قرار گرفت. قم در دوره‌ حکومت افشاریه و زندیه نیز به دلیل بی‌توجهی زمامداران، از توسعه بازماند. آقا محمدخان قاجار هم به علت حمایت مردم قم از لطفعلی خان زند، به قم حمله کرد و دستور قتل عام داد اما فتحعلی شاه به موجب نذری که کرده بود، گنبد حضرت معصومه(س) را مطلّا نمود و چند بنا جنب حرم ساخت و شهر قم را بازسازی نمود. متأسفانه با وقوع جنگ جهانی اول، دامنه جنگ به حدی گسترش یافت که حتی قم را نیز دربر گرفت. بسیاری از طبقات مختلف مردم تهران با وقوع جنگ به قم مهاجرت نمودند و در همین‌ زمان‌، مهاجرین‌ قم‌ «کمیته‌ دفاع‌ ملی‌» را برای‌ دفاع‌ از میهن‌ تشکیل دادند.‌ بدین‌ ترتیب‌ این‌ شهر به‌ یک‌ مرکز سیاسی‌ و نظامی‌ علیه‌ روس‌ و انگلیس‌ تبدیل‌ شد.بر اساس سرشماری سال 1390 حدود ۱٬۰۷۴٬۰۳۶ نفر در قم سکونت دارند. سوهان هم از مهمترین سوغات استان است. از صنایع دستی معروف قم نیز می توان به قالی دستبافت اشاره کرد که در بین قالی های دستبافت ایرانی جایگاه بالایی دارد. همچنین هنرهایی چون معرق کاری، مروار بافی و نقاشی های سنتی از دیگر صنایع دستی شهر به حساب می آیند.